ข้อเท็จจริง เขื่อนไซยะบุรี : ใครคือเจ้าของลำน้ำโขง ?

รพีพัฒน์ อิงคสิทธิ์
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

เป็นข่าวครึกโครมไม่นานมานี้เมื่อมีกลุ่มผู้ประท้วงการสร้างเขื่อนไซยะ บุรี ที่รวมตัวหน้าอาคาร ช.การช่าง เพื่อยื่นหนังสือให้หยุดยั้งโครงการดังกล่าว เขื่อนไซยะบุรี ฟังดูอย่างไรก็ไม่น่าจะเป็นเขื่อนในประเทศไทย หลายคนอาจสงสัยว่า แล้วมันเกี่ยวอะไรกับเรา ?
เพราะประเทศไทยเองก็ยังคงมีเรื่องเขื่อน ค้างคา ไม่ว่าจะเป็นแก่งเสือเต้น หรือเขื่อนแม่วงก์ อยู่แล้ว แล้วเราจะไป ‘ชักศึกเข้าบ้าน’ หาเรื่องเดือดร้อนเพิ่มทำไม ซึ่งผู้เขียนจะขอเป็นผู้ชี้แจงถึงข้อเท็จจริง ‘เบื้องหลัง’ โครงการขนาดใหญ่อย่างเขื่อนไซยะบุรีในบทความนี้

เขื่อนไซยะบุรี..ใคร ? ได้ประโยชน์

โครงการเขื่อนบนแม่น้ำโขง จาก stimson.org

เขื่อนไซยะบุรีเป็นเขื่อนที่มีความจุ 225 ล้านลบ.ม. โดยจะก่อสร้างในแขวงไซยะบุรี ประเทศลาว และอำเภอที่โดนผลกระทบเป็นอำเภอแรกของประเทศไทยคือ อ.เชียงคาน จ.เลย ซึ่งเขื่อนไซยะบุรีถือเป็นเขื่อนแรกในโครงการสร้างเขื่อนพลังงานไฟฟ้าเหนือ แม่น้ำโขงจำนวน 12 เขื่อน
แต่เนื่องจากผลกระทบทางระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อมนั้นยังไม่ชัดเจน จึงทำให้คณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง ซึ่งประกอบด้วย 4 ประเทศสมาชิก คือ ไทย ลาว กัมพูชา และเวียดนาม มีมติเลื่อนการสร้างเขื่อนไซยะบุรีออกไปก่อน โดยให้บริษัทจากประเทศญี่ปุ่นเข้ามาศึกษาผลกระทบให้ชัดเจน โดยมีกรอบระยะเวลา 10 ปี
เรื่องราวน่าจะจบด้วยดีเพียงเท่านี้ ซึ่งตามข้อตกลง โครงการควรถูกเลื่อนออกไปเพื่อศึกษาผลกระทบ แต่ไม่นานมานี้ บริษัท ช.การช่าง (ลาว) จำกัด ซึ่งเป็นบริษัทย่อยของ บริษัท ช.การช่าง จำกัด (มหาชน) กลับไปเซ็นต์สัญญา มูลค่าสัญญาประมาณ 51,824.64 ล้านบาทกับ บริษัทไซยะบุรีพาวเวอร์ (ลาว) เมื่อวันที่ 17 เม.ย.55 ที่ผ่านมา และเดินหน้าก่อสร้างเขื่อนโดยไม่ใส่ใจมติที่ประชุมคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง (Mekong River Commission: MRC)
โดยผู้ให้สินเชื่อการก่อสร้างดังกล่าวก็คือธนาคารกรุงไทย (KTB) ธนาคารกสิกรไทย (KBANK) ธนาคารไทยพาณิชย์ (SCB) และ ธนาคารกรุงเทพ (BBL) ซึ่งกิจการเหล่านี้ต่างซื้อขายอยู่ในตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทยทั้งสิ้น ยิ่งไปกว่านั้น กระแสไฟฟ้าจำนวน 1,260 MW ที่ผลิตได้จากเขื่อนไซยะบุรี การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยก็ได้ทำการเซ็นต์สัญญาซื้อพลังงานราว 95% ที่ผลิตได้จากเขื่อนดังกล่าวไปเรียยบร้อยแล้ว

ผู้เขียนจึงไม่แปลกใจเลยที่เครือข่ายภาคประชาชน 8 จังหวัดลุ่มน้ำโขง จะออกมาประท้วงและแสดงความไม่พอใจ เนื่องจากประเทศไทยเองก็เป็นผู้มีส่วนได้เสียระดับยักษ์กับเขื่อนไซยะบุรี และแน่นอนว่า ผู้มีส่วนได้เสียเหล่านั้นไม่ได้หมายถึงภาคประชาชน แต่เป็นภาคธุรกิจแทบทั้งหมด
ในขณะที่ทางประเทศลาว ก็ออกมากล่าวว่า คณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงหรือ MRC นั้นมีหน้าที่เพียง ‘ให้ข้อมูล’ ในการสร้างเขื่อน แต่การตัดสินใจทั้งหมดนั้น อยู่ที่ประเทศลาวเอง ทั้งๆที่ได้มีการตกลงร่วมกันในความตกลงว่าด้วยการร่วมมือเพื่อการพัฒนาลุ่ม แม่น้ำโขงแบบยั่งยืน
ความตกลงดังกล่าวกำหนดให้มีระเบียบปฏิบัติเรื่องการแจ้ง การปรึกษาหารือล่วงหน้าและข้อตกลง (Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement: PNPCA) โดยประเทศสมาชิกจะต้องแจ้งต่อคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง ในกรณีที่ประเทศสมาชิกมีโครงการพัฒนาสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่ใดๆ บนแม่น้ำโขงสายหลักหรือแม่น้ำสาขา
การกระทำดังกล่าวทั้งจากประเทศลาว และนักธุรกิจในไทย ย่อมสร้างคำถามให้กับหลายคนว่า ‘ใครคือเจ้าของลำน้ำโขง’

ผลกระทบจากเขื่อนไซยะบุรี ที่ไม่ได้จบแค่ประเทศเดียว

แน่นอนว่าเขื่อนไซยะบุรี ย่อมส่งผลกระทบทั้งในเชิงระบบนิเวศและวัฒนธรรม และหากสังเกตจากที่ตั้งของเขื่อนจะพบว่า ผลกระทบจะกินลำน้ำโขงยาวเรื่อยไปถึงประเทศกัมพูชา ซึ่งจะได้รับผลกระทบมากที่สุด จึงไม่น่าแปลกใจที่ทางคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงมีมติให้ศึกษาข้อมูลเพิ่มเติม
ผู้เขียนได้สืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับผลกระทบที่อาจเกิดจากเขื่อนไซยะบุรี และสรุปได้คร่าวๆดังนี้

• การปิดกั้นลำน้ำของเขื่อนไซยะบุรี อาจทำให้พันธุ์ปลาจำนวน 43 สายพันธุ์เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ และยังเป็นเครื่องกีดขวางการอพยพตามธรรมชาติของปลาอีกอย่างน้อย 23 สายพันธุ์

• รายงานคณะกรรมการแม่น้ำโขงแห่งชาติกัมพูชา และ World Fish Center ปี 2550 เปิดเผยว่ามีปลาเพียง 9 สายพันธุ์ในแม่น้ำโขงที่สามารถขยายพันธุ์ได้ในอ่างเก็บน้ำ และมีข้อบ่งชี้ว่าการทำประมงในอ่างเก็บน้ำไม่สามารถทดแทนการทำประมงตาม ธรรมชาติได้

• เขื่อนไซยะบุรีมีความสูงถึง 48 เมตร แต่มีผู้เสนอให้ใช้แนวทางลดผลกระทบเรียกว่า ‘ทางปลาผ่าน’ ซึ่งหมายความว่าปลาจะต้องว่ายน้ำอพยพผ่านทางสันเขื่อนซึ่งมีความสูงเท่าตึก 15 ชั้น

• เขื่อนจะทำให้น้ำท่วมเหนือสันเขื่อน 90 กิโลเมตร ส่งผลให้ประชาชนราว 2,000 คนต้องอพยพ และอีกว่า 200,000 คนที่จะได้รับผลกระทบต่อการดำเนินวิถีชีวิต

• เขื่อนจะปล่อยกระแสน้ำเพื่อผลิตกระแสไฟฟ้าในอัตรา 5,000 ลบ.ม.ต่อวินาที ในขณะที่อัตราการไหลเฉลี่ยของแม่น้ำโขงในหน้าแล้งคือ 1,200 ลบ.ม. ต่อวินาที ซึ่งจะทำให้ระดับน้ำของลำน้ำโขงตอนล่างของเขื่อนเปลี่ยนแปลงราว 3 – 5 เมตรใน 1 วัน

• ประชาชนหลายสิบล้านคนที่ใช้ชีวิตโดยพึ่งพิงลำน้ำโขงอาจต้องเปลี่ยนวิถี ชีวิต และอาจทำให้ผลผลิตทางประมงจากลำน้ำโขงตอนล่างลดลงกว่า 10,000 ตันต่อปี

ที่มา: www.siamintelligence.com/who-is-the-owner-of-saiyaburi-dam/

Residents demand answers on Xayaburi

The topic of Laos's controversial Xayaburi dam yesterday warmed up an international conference here on transboundary river management as dozens of Mekong residents and conservationists demanded a halt to its construction.

They called on governments in the Lower Mekong basin - Thailand, Laos, Cambodia and Vietnam - to immediately address the ambiguities that have left the future of Xayaburi dam and other projects in mainstream Mekong unanswered.

The group representing residents of eight Thai provinces along the river, from Chiang Rai to Ubon Ratchathani, was allowed to get into the conference venue and have a brief meeting with Mekong River Commission (MRC)'s chief executive officer Hans Guttman.

Niwat Roykaew, chairman of the Chiang Khong Conservation Group, told Guttman that the local residents would have no choice but to shut down the Mekong Friendship bridges between Thailand and Laos if the MRC failed to comply with its own regulations to force Laos to halt the project construction.

The 1995 agreement to establish the MRC required members to notify and consult other members if it wanted to utilise water from the mainstream - but such a pact had no jurisdiction over the decision of a sovereign state.

Guttman told them that the MRC would coordinate with member countries to convey to them the concerns of local people. Indeed the Laos government has not made a final decision on the dam, he said. Work at the site, such as a road, was now just in preparation and there was no construction going on in the river, he said.
Laos has proposed building the Xayaburi Dam on mainstream Mekong approximately 150 kilometres downstream from Luang Prabang. The 1,260MW electricity generated would mostly be exported to Thailand.

Conservationists said the dam would block the migration of fish and many endangered species in the Mekong River and could affect fisheries and the livelihood of local residents. Downstream countries like Cambodia and Vietnam are also worried about the negative impact of the dam would have on their food production.

The MRC ministerial council at their meeting in Seam Reap last December decided to delay the project and asked for a comprehensive study of dam construction planned for the Mekong mainstream.

The study would begin this year and provide information on its findings every year, according to Guttman. In particular, the MRC needs details of the impact on fish migration and navigation in the Mekong if dams are built in the mainstream, he said.

Thai construction firm Ch Karnchang, however, announced last month that it had signed a Bt51.8-billion construction contract with Xayaburi Power, the company that holds a concession from the Lao authorities.
Meanwhile, Natural Resource and Environment Minister Preecha Rengsomboonsuk said Thailand would take into account local people's concerns and seek a proper solution for the matter.

Laos has guaranteed several times in MRC meetings that its study indicated that the Xayaburi dam would cause no serious damage to communities or the environment, he said.

"If there was any damage [likely], they would not build the dam," Preecha said.

Laos Vice-Minister of Energy and Mines Viraphonh Viravong yesterday declined to comment on the issue.
More than 300 river managers, leaders and other stakeholders from around the world are participating in a three-day conference in Phuket to discuss ways transboundary rivers can meet growing food, water and energy needs while minimising negative consequences. The summit kicked off yesterday.

They gave no specific answer to the Xayaburi dam question, but plan to discuss the issue at the United Nations Conference on Sustainable Development in Rio de Janeiro next month.

Source: http://www.nationmultimedia.com/national/Residents-demand-answers-on-Xayaburi-30181095.html

Mekong plans anger riverside communities

Villagers protest against Xayaburi dam in capital 

Villagers from along the Mekong River have rallied in front of giant construction firm Ch Karnchang, demanding it immediately suspend building the Xayaburi dam on the waterway.

Protesters from eight provinces along the MekongRiver rally in front of Ch Karnchang’s Din Daeng headquarters yesterday,demanding the Xayaburidam projectbesuspended. THITIWANNAMONTHA

The protest was held in front of the company's headquarters in Bangkok yesterday, coinciding with the company's shareholders meeting.

Last week CK informed the Stock Exchange of Thailand that it had signed a contract with Xayaburi Power Co to build the 51.8 billion baht dam in Laos and to purchase 1.28 gigawatts of power from the dam.

The construction commenced on March 15 and is due to be completed in eight years, according to the company's report.

Dozens of villagers and representatives from the Living River Siam organisation, which campaigns for local communities' rights to their water resources, accused CK of defying the Mekong River Commission's resolution last December that the dam needed further study over its environmental impact.

Laos, Thailand, Vietnam and Cambodia are on the commission.
"We are calling for Ch Karnchang to immediately suspend the Xayaburi construction until the commission's study is completed," the protesters said in a statement.

They also claimed that the Electricity Generating Authority of Thailand (Egat) had signed a power purchase agreement with the Xayaburi developer even though the project has not been officially endorsed.
"We are preparing to file the petition against Egat with the Central Administrative Court soon. A petition has also been held carried out for the planned lawsuit," said protest leader Pianporn Deetes.

The demonstrators came from Chiang Rai, Loei, Nong Khai, Bung Kan, Nakhon Phanom, Amnat Charoen, Ubon Ratchathani and Mukdahan. They wore black T-shirts with the phrase "No Dam on Mekong River" written on them and carried effigies of Mekong fish species which they said would be affected by the dam.
The group also marched to the headquarters of Siam Commercial Bank, which they said is among four Thai banks providing loans to the project. The other banks involved in lending are Bangkok Bank, Krung Thai Bank and Kasikornbank.

They called on the banks to terminate loan agreements for the project and urged the Stock Exchange of Thailand to look into good governance issues with the listed companies involved in the dam project.
"If Xayaburi leads to disputes between Thailand and neighbouring countries, do Ch Karnchang and the banks have the capacity to handle that?" Living River Siam director Teerapong Ponum asked.
CK chief executive Plew Trivisvavet said the 1,280 megawatt Xayaburi project is a run-of-river dam which will have a limited environmental impact.

The project has conducted public hearings and has been agreed upon by all Mekong nations including Vietnam, which was reported to have been strongly against the plan, he said.
"All concerns regarding the environment were taken into account in the project's design and environmental study," he said.

Xayaburi Power, in which CK holds a 30% stake, has already signed the power purchase agreement with Egat and loan agreements worth 85 billion baht with six banks, he added.
Three thousand residents at the construction site have already been relocated to a purpose-built community.

Source: http://www.bangkokpost.com/news/local/290301/mekong-plans-anger-riverside-communities